Πόλεων ψυχές και μνήμες: Τα Άσπρα Σπίτια του Γιώργου Χ. Θεοχάρη

Ένα πείραμα… σοσιαλιστικής διαχείρισης

Τα Άσπρα Σπίτια κτίσθηκαν από τη γαλλική εταιρία Pechiney, που δημιούργησε το εργοστάσιο παραγωγής αλουμινίου στη θέση Αϊλουκαΐτικο ή Σιδηροκαφκιό στην κοιλάδα του αρχαίου Φωκικού Μεδεώνα, περιοχή ιδιοκτησίας της μονής του Οσίου Λουκά, στη βόρεια ακτή του Κορινθιακού Κόλπου, με στόχο την εκμετάλλευση των παρακειμένων κοιτασμάτων βωξίτη για την παραγωγή αλουμινίου.

Σχεδιασμένος από το Γραφείο Δοξιάδη (1965), ο οικισμός, χτίστηκε αποκλειστικά για το προσωπικό της Εταιρίας Αλουμίνιο της Ελλάδος. Σύμφωνα με την άποψη των αρχιτεκτόνων ο χαρακτήρας της πόλης έπρεπε να θυμίζει έναν οικισμό που αναπτύχθηκε φυσιολογικά μέσα στο τοπίο και την παράδοση των κατοίκων του, χωρίς όμως ευτελείς γραφικότητες και με ένα απλό, δυνατό και πρωτόγονο αρχιτεκτονικό ρυθμό. Πρότυπα του οικισμού αυτού στάθηκαν διάφορα οικιστικά σχέδια από άλλες χώρες, επίσης επιμελημένα από το Γραφείο Δοξιάδη. Ο σχεδιασμός της περιμέτρου σχηματίζει ένα λατινικό L με το κάτω μέρος του παράλληλα στην ακτογραμμή.

Ο οικισμός κατασκευάστηκε στη θέση Διστομίτικα (Παραλία Διστόμου), όπου είχε αναπτυχθεί ήδη οικισμός, αλλά μεταφέρθηκε στην θέση Περιστερά μετά την κατεδάφιση υπαρχουσών οικιών για τις ανάγκες κατασκευής του νέου οικισμού. Συντελέστηκε έτσι ένας «ξεριζωμός» γηγενών, παρ’ ό,τι η νέα οικιστική θέση απείχε μονάχα κάποιες εκατοντάδες μέτρα από την παλιά.

Το όνομα Άσπρα Σπίτια το πήρε από την μεσαιωνική ονομασία του τόπου που βρέχεται από τον Κόλπο της Αντίκυρας. Κατασκευάστηκαν, επίσης, κτίρια σχολείων και καταστημάτων, ένα λιμανάκι ιδιωτικών σκαφών και ένα ιατρείο, καλά εξοπλισμένο, για την παροχή πρώτων βοηθειών.

Η έκταση του οικισμού ανέρχεται σε 612 στρέμματα και περιήλθε το μεγαλύτερο τμήμα στην ιδιοκτησία της εταιρείας, ύστερα από αναγκαστική απαλλοτρίωση στις αρχές της δεκαετίας του ‘60. Σήμερα αποτελείται από 1.072 κατοικίες συνολικής επιφάνειας 115.000 μ2 και 30 καταστήματα, κτίρια κοινής ωφέλειας, συνολικής επιφάνειας 15.500 μ2.

Λειτούργησε (από το 1965) ως σταθμός βιολογικού καθαρισμού λυμάτων, ενώ διαμορφώθηκαν (και δεν μπαζώθηκαν) κοίτες και όχθες φυσικών απορροών ομβρίων υδάτων, όπου αυτές υπήρχαν. Οι δημόσιοι χώροι δεντροφυτεύτηκαν και φροντίζονται από την Υπηρεσία Οικισμού. Έγιναν κτίρια σχολείων για όλες τις βαθμίδες, καθώς και Γαλλικό Σχολείο. Ορθόδοξη εκκλησία και καθολική για τους Γάλλους και τους Κυκλαδίτες καθολικούς. Το 1972 η δημιουργία γηπέδου με χόρτο ολοκλήρωσε ένα πλέγμα αθλητικών εγκαταστάσεων.

Μιλάμε, συνεπώς, για μια οργανωμένη πόλη με διαρκή φροντίδα, χωροταξικά λειτουργική, με σεβασμό στη φύση (η χλωρίδα έμεινε ανέπαφη σε όσα σημεία δεν κτίστηκαν σπίτια και υποδομές) ανθρώπινη.

Η πληθυσμιακή σύνθεση της πόλης αποτέλεσε μωσαϊκό καταγωγικό, πολιτισμικό. Ψηφίδες: εργαζόμενοι και οικογένειες Γάλλων, Ελλήνων Αιγυπτιωτών, Ελλήνων από κάθε γωνιά της χώρας. Παλέτα εθίμων, συνηθειών, συμπεριφορών, που άργησε να «δέσει», αλλ’ όταν αυτό κατορθώθηκε το αποτέλεσμα ήταν πολλαπλασιαστικά ενδιαφέρον. Η πολιτιστική άνθηση που συντελέστηκε στα Άσπρα Σπίτια είχε σαν κινητήριους μοχλούς τις ενώσεις προσώπων των κατοίκων, αθλητικές, εξωραϊστικές, θεατρικές, πνευματικές, λογοτεχνικές, εθνικοτοπικές, μουσικές, περιβαλλοντικές, συνδικαλιστικές. Συλλογικότητες που έδωσαν νόημα στην καθημερινότητα μετά τη δουλειά στη βαριά βιομηχανία. Οι, πολύ καλές, μισθολογικές αμοιβές έκαναν το επίπεδο διαβίωσης άνετο.

Η διανομή κατοικιών σήμερα γίνεται με point system με αντικειμενικών, αποδεκτών κριτηρίων. Τις κατοικίες μπορούν όλοι να τις διεκδικήσουν πλην ενός αριθμού που εξαρχής προορίστηκαν για στέγαση στελεχών της εταιρείας. Οι εργαζόμενοι καταβάλουν συμβολικό τίμημα ως ενοίκιο πιστοποίησης της ιδιοκτησίας από την εταιρεία στην οποία ανήκει η πόλη, η εταιρεία πραγματοποιεί όλες τις επισκευές που χρειάζονται οι κατοικίες.

Κι αν όλο αυτό ακούγεται περίπου σαν πείραμα σοσιαλιστικής διαχείρισης, θα έλεγα πως, ναι, προσιδιάζει! Μάλιστα με ελευθερία έκφρασης και άσκησης του απεργιακού δικαιώματος. Βεβαίως, τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε επιχειρηματικό όμιλο, όμως κι εκεί που κοινωνικοποιήθηκαν είδαμε πού οδηγήθηκαν οι κοινωνίες, δυστυχώς…

Η κοινωνική, ταξική, διαστρωμάτωση όσο κι αν στην πρώτη δεκαετία λειτουργίας της πόλης ήταν διακριτή, τόσο ομογενοποιημένη υπήρξε στη συνέχεια, όταν τα παιδιά των εργατών συμπλέχτηκαν με τα παιδιά των στελεχών, στο σχολείο, στο παιχνίδι, στη διασκέδαση, στο φλερτ. Τα παιδιά που αισθάνονται, περισσότερο από τον καθένα, αυτή την πόλη πατρίδα τους, αφού εδώ γεννήθηκαν εδώ μεγάλωσαν κι εδώ επιστρέφουν είτε με φυσικό τρόπο είτε μέσω της γλυκιάς μνήμης.

Στην πόλη κυκλοφόρησε, από το 1965 ώς το 1975 δίγλωσση περιοδική έκδοση και στη συνέχεια εφημερίδα. Σημαντικοί καλλιτέχνες, ζωγράφοι, μουσικοί, θεατράνθρωποι, συγγραφείς, ποιητές, κινηματογραφιστές, βρέθηκαν (βρίσκονται) στην πόλη και οι κάτοικοι ήρθαν (έρχονται) σε επαφή με το έργο τους. Ερασιτεχνικές θεατρικές ομάδες των κατοίκων εκφράστηκαν με αξιώσεις υποκριτικής. Ένα λογοτεχνικό περιοδικό δημιούργησαν κάτοικοι το 1988 κι ακόμη κυκλοφορεί, με την οικονομική στήριξη της εταιρίας, η οποία στέκεται αρωγός στις δράσεις των φορέων της πόλης.

Ωστόσο, το στοιχείο που κάνει ζηλευτή τη διαμονή στα Άσπρα Σπίτια, είναι ταυτόχρονα εκείνο που δυσκολεύει τους κατοίκους της όταν φθάνουν στη συνταξιοδότηση. Τότε πρέπει το σπίτι να παραδοθεί σε νέο εργαζόμενο και, παρ’ ότι δίνεται ικανό περιθώριο παραμονής μέχρι να γίνει η μετακόμιση με άνεση χρόνου, η οικογένεια φεύγει και είτε επιστρέφει στον τόπο της καταγωγής είτε εκεί όπου, στη διάρκεια της εργασίας, φρόντισε να δημιουργήσει νέα δυνατότητα διαμονής. Για τους ηλικιωμένους είναι μια δεύτερη εσωτερική μετανάστευση, μια επιστροφή στην πατρώα γη όπου είναι αμφίβολο αν έχουν συντηρήσει δεσμούς. Για τους νέους είναι αποκοπή από τον τόπο/πατρίδα, από το παιδικό δωμάτιο, από χώρους που αγάπησαν, έμαθαν γράμματα, ερωτεύτηκαν… Είναι βίαιη, άδικη, αποκοπή από τον ομφάλιο καταγωγικό λώρο. Αλλά πώς να γίνει διαφορετικά; Γι’ αυτό, όπου κι αν βρίσκονται επιστρέφουν μνημονικά στα Άσπρα Σπίτια. Οργανώνουν reunion. Ανταμώνουν. Έκαμαν Σύλλογο πρώην κατοίκων των Άσπρων Σπιτιών, τον «Μέδωνα» και διακονούν ψηφιακό περιοδικό το Παγκάκι, όπου στεγάζουν τις αναμνήσεις τους και τη σύγχρονη πολιτιστική και αθλητική δραστηριότητα της πόλης τους.

Τέλος η πόλη δεν διαθέτει κοιμητήριο, αφού κανείς δεν θα γεράσει σ’ αυτήν, κι έτσι όσοι αποδημούν κηδεύονται στους τόπους καταγωγής ή στην Αντίκυρα, το χωριό που υπήρχε απ’ αιώνων, δίπλα στον χώρο που κτίστηκε η νέα πόλη.

Και εάν σαν μικρό παράπονο προβάλλει η αιώνια επιθυμία του ανθρώπου ν’ αφήσει το ίχνος του εκεί όπου έζησε, το «μπόλι» του ή, έστω, το ταπεινό σημείο αναφοράς τού μνήματός του, η αλήθεια είναι πως, στα Άσπρα Σπίτια, οι κάτοικοι, ξεπερνώντας τη στενή έννοια της κτητικότητας, χαρίζουν έργα χειρών και διανοίας, που τους συνδέουν αναμεταξύ τους και με το χρόνο. Αυτοί, λοιπόν, οι κάτοικοι είναι η ψυχή της πόλης, την οποία πλουτίζουν και φέρουν πάντα μέσα τους, όντας «ξένοι» εκεί όπου δεν υπάρχει ξένος μα μόνο «δικό μας».

https://www.e-dromos.gr/ta-aspra-spitia-tou-giwrgou-theoxarh/amp/

Πηγή: http://e-hani.blogspot.com/2018/03/blog-post_15.html#ixzz59wGOwBrh